مناطق ویژۀ علم و فناوری؛ رهیافتی نوین در توسعۀ پایدار (نمونۀ مطالعاتی: منطقۀ ویژۀ علم و فناوری یزد)

ظهور شهرـ منطقه­های دانش­محور به موازات شکل­گیری پارادایم اقتصاد دانش­محور از پارادایم­های مؤثر برای توسعة شهرهای پایدار آینده است. این مناطق با هدف ترکیب مؤلفه‌های عملکردی، کالبدی و نهادی خوشه­های دانش با فعالیت­های شهری در پی استفادة حداکثری از ویژگی­های منحصربه‌فرد هر منطقه می­باشند. پیش‌زمینة دستیابی به اهداف این مناطق در توسعة منطقه­ای، برنامه­ریزی فضایی-کالبدی آن­ها و چگونگی سازماندهی فضایی فعالیت­ها و عملکردهای آن­ها در پهنة سرزمین است. پژوهش حاضر در پی پاسخ به این پرسش است که مناطق ویژة ایران به طور عام، و منطقة ویژة یزد به طور خاص، برای دستیابی به توسعه پایدار چه ملاحظات فضایی-کالبدی را باید در نظر گیرند؟ با به‌کارگیری روش تحلیل ثانوی بر مبنای تجزیه‌وتحلیل محتوای طرح­های مناطق ویژه در مقیاس جهانی و مناطق ویژة کشور مهم‌ترین اقدامات آن­ها (فضایی­ـ­کالبدی، حمل و نقل، مسکن و ‌محیط زیستی) را شناسایی و ارزیابی می­کند. تدقیق نتایج مطالعات در مناطق ویژة یزد در تطابق با دیگر مناطق ویژة ایران نشان‌دهندة پررنگ‌بودن وجوه اقتصادی برنامه‌ریزی آن­ها، توجه نسبی به مسائل ­محیط زیستی و توجه حداقلی به زمینه­هایی نظیر چگونگی سازمان­یابی فضایی و ارتباط کانون‌های اصلی در ارتباط با شهر و منطقه، حمل و نقل و مسکن است. ارتباط سه‌جانبة «سیستم نوآوری و تولید»، «عرصه­های تصمیم­گیری و سیاستگذاری» و «منطقة دانش­محور» همراه با توجه به ویژگی­های منحصربه‌فرد هر منطقه، بازنگری در عملکرد و تعریف جایگاه قانونی آن­ها در سلسله‌مراتب نظام برنامه­ریزی کشور، تبیین اهداف و اولویت‌های توسعه در قالب برنامه­ای جامع، به منظور تثبیت این مناطق در توسعة پایدار شهرها ضروری است.